Wat is er gebeurd met ons gevoel van schaamte?
Vroeger hadden we een gevoel van schaamte dat ons gedrag beïnvloedde. Als we nadenken over een verachtelijk woord of een verachtelijke daad, kan schaamte in ons opkomen. Wanneer we vermaand worden omdat we iets dragen dat onthullend of ongepast is, kan dat een golf van schaamte teweegbrengen. Verraad aan geloof, familie of principes werden ooit beschouwd als schanddaden die ten koste van alles vermeden moesten worden. We voelden schaamte als we er niet in slaagden aan hoge standaarden te voldoen.
Hoge normen verworpen
Dit gevoel van schaamte is nu verdwenen. Mensen doen nog steeds bedrieglijke dingen, die tegenwoordig zelfs nog meer worden gedaan dan vroeger. Schandelijk gedrag wekt in lauwe harten niet langer een gevoel van schaamte en wroeging op. De reden voor dit betreurenswaardige gedrag is dat wij onszelf niet langer aan hoge normen houden. We proberen tevergeefs de schaamte te herstellen als we de manier waarop deze normen tot stand komen niet proberen aan te pakken.
Het ontbreken van een metafysisch perspectief
Het gevoel van schaamte komt voort uit een metafysisch perspectief op de wereld. Het stelt dat de enige manier om de werkelijkheid zinvol te interpreteren is door verder te kijken dan het materiële bestaan van dingen. In de klassieke en christelijke tradities deden mensen dit door te zoeken naar de uiteindelijke beginselen en oorzaken van alle dingen.
Beginselen
Dit betekende dat zij probeerden de aard der dingen te begrijpen, en uit deze waarneming leidden zij beginselen en manieren af om met de wereld om hen heen om te gaan. Zo ontwikkelden zij de dragers van de ziel die men terugvindt in kunst, filosofie en religie. Zij waardeerden het geestelijke boven het materiële; het schone boven het vulgaire; het deugdzame boven het zondige.
Het toepassen van principes op de cultuur
Deze "metafysische samenleving" ontwikkelde een rijk geheel aan filosofische ideeën, wetten en principes. Mensen pasten deze idealen toe op de cultuur en gebruiken van hun land. Deze visie creëerde hoogstaande gedragsnormen die iedereen geacht werd te respecteren. Het identificeerde de lagere gedragsniveaus die als schandelijk werden beschouwd als onaanvaardbaar, immoreel en ordinaire gedragingen.
Schaamte als afweer
Schaamte is een product van een samenleving die de ziel belangrijker vindt dan het lichaam. Het is een verdedigingsmechanisme tegen alles wat laag, vulgair en zondig is. In zijn inzichtelijke boek, The Cunning of Freedom: Saving the Self in an Age of False Idols, legt de Poolse filosoof Ryszard Legutko uit hoe het gevoel van schaamte "de reactie is van de verhevener elementen van de menselijke natuur op het binnendringen van haar lagere instincten."
Geordende ziel
De geordende ziel staat van nature op en protesteert tegen onze schandelijke lusten. Wij merken instinctief dat wij toegeven aan verleidingen, zwakheden of slechte begeerten. Onze gevoelens komen in opstand tegen deze invallen. Schaamte kan zelfs fysieke uitingen hebben in de vorm van blozen en opgelatenheid. Wanneer wij er dus niet in slagen aan hoge normen te voldoen, voelen wij schaamte voor onze onwaardige daden of woorden. Wanneer wij ons geloof of onze familie verraden, moet dat bij ons gevoelens van schaamte voor ons bedrog oproepen. Wanneer wij ernstig zondigen, wordt ons geweten getroffen en worden wij tot berouw en vergiffenis geroepen.
De voordelen van schaamte
Schaamte dient als een eerste waarschuwingssysteem. Wanneer het in werking wordt gesteld, vraagt het ons om onze levenswijze te veranderen. Het is een spectaculaire botsing tussen goed en kwaad. Dit sterke gevoel doet ons de boosaardigheid van onze daden en de blijvende gevolgen ervan voor onze reputatie inzien. Schaamte is dus goed voor de hele samenleving. Het is niet beperkt tot individuele reflecties, maar heeft ook betrekking op hoe anderen over ons denken. Velen worden overgehaald hun slechte daden op te geven uit angst voor de schaamte die dit over hen, hun gemeenschap en hun gezin zal afroepen.
Angst voor schaamte is gezond
Met de barrières van schaamte kan de samenleving hoge gedragsnormen opleggen. Zij kan verheffende perspectieven en nobele daden voorstellen. De angst voor schaamte geeft aanleiding tot rijke verzamelingen van gewoonten, manieren en omgangsvormen die ons beschermen tegen de ergste dwaasheden van onze gevallen natuur.
Hemelwaarts naar God
Dit perspectief is alleen mogelijk in een metafysische wereld. Het goede, ware en schone nemen dan een ereplaats in, omdat mensen erkennen dat er dingen zijn die belangrijker zijn dan leven en comfort. Mensen worden hemelwaarts getrokken naar een God die de wereld geschapen heeft met een betekenis en een doel.
Een wereld van leeg materialisme
Het verlies van schaamte in de wereld van vandaag komt dus voort uit een diepgaande verandering in waarden. Onze materialistische wereld overweldigt de gevoelens van de ziel, en we zoeken enkel maximaal comfort en genot. Onze individualistische wereld verdraait alles tot een obsessie voor ons welzijn en onze bevrediging, tot het punt dat we ons identificeren als wat we dan ook maar willen.
Rusteloze cultuur
Onze metafysische wereld is uitgehold, en alle dingen die overblijven zijn ruïnes uit voorbije tijden. Zo wordt het schaamtegevoel afgestompt en verstikt door een postmoderne woestenij zonder narratieven of idealen. Schaamte keert af en toe terug in tijden van depressie en verveling. Ze wordt echter snel weggevaagd door een luide en rusteloze cultuur die ons oproept vrolijk te zijn temidden van onze leegte.
Wijs het materialisme af
Het is niet omdat we bepaalde gewoonten hebben verloren of andere kleren dragen dat we geen schaamte meer hebben. We hebben de hoge normen en verheven principes verloren die ooit ons handelen bepaalden. Wij leven niet meer in een metafysische wereld die het besef van schaamte ondersteunt. Alleen een afwijzing van onze materialistische mentaliteit en een terugkeer naar God zal ons broodnodige gevoel van schaamte herstellen.
Laatst bijgewerkt: 28 november 2023 09:37