Vervanging voor de achterhaalde mens? (Foto: Wikimedia Commons)
Voor het moderne denken is de mens overbodig
In Parijs is een pizzeria geopend zonder pizzabakker. Er is ook geen kassière, er zijn geen obers. In plaats daarvan is er een robot. Alles is geautomatiseerd. De recensies zijn lovend: "Fantastisch!", "Ongelooflijk!". Het klinkt als de reactie van een groep kinderen op een flitsend nieuw stuk speelgoed. In werkelijkheid is het slechts een van de vele voorbeelden van een fenomeen dat tot meer volwassen reflectie zou moeten aanzetten.
Toenemende automatisering
Neem het zelf-scannen en de volautomatische kassa's in supermarkten. We kunnen winkelen zonder een personeelslid te spreken. Dit alles wijst op de steeds sterkere band tussen mechanica en kunstmatige intelligentie, die erop gericht is robots te produceren die de mens geheel kunnen vervangen. Het heeft iets aanlokkelijks, mensen worden ziek, hebben zwangerschappen, gaan in staking, vragen loon, terwijl robots dat niet doen.
Lees ook: Brengt de metaverse een virtuele hel op aarde?
Robots die ‘alles’ kunnen, waar worden ze voor gebruikt?
Op dit punt zou ik graag een uitweiding willen doen over Boston Dynamics. Het is een bedrijf dat is ontstaan vanuit het Massachusetts Institute of Technology, het beroemde MIT. In 2013 werd het gekocht door Google, in 2017 door de Japanse SoftBank groep, en in 2020 door Hyundai. Veel mensen zullen video's hebben gezien van de producten van het bedrijf: dansende robots, robothonden. Schattig zijn ze toch, deze robothonden? Maar toen ik de video’s van Boston Dynamics zag, riepen er rillingen over mijn rug. Wat gaat er gebeuren als deze robots tegen mensen worden gebruikt? In een oorlog of tegen de burgerbevolking? Een beangstigend antwoord op deze vraag kunnen we zien aankomen.
De 'grappige' honden van Boston Dynamics, een robotische dystopie (Foto: Wikimedia Commons)
Vervanging van de ‘achterhaalde’ mens
Maar terug naar ons oorspronkelijke thema. Het gebruik van robots, en technologie in het algemeen, heeft als doel mensen te vervangen. Die, op dit punt, "verouderd" zijn. Dit is het thema van een tweedelig boek van de Duitse filosoof Günther Anders, getiteld Die Antiquiertheit des Menschen (1956), wat vertaald kan worden als “de achterhaaldheid van de mens”. Anders’ these luidt als volgt: vanuit productief oogpunt is de machine beter geworden dan de mens, die daarom achterhaald is. Het gaat hier niet om neutrale instrumenten: machines hebben de wereld zodanig veranderd dat de mens achterop is geraakt, niet alleen in praktisch operationeel opzicht maar ook wat het denken betreft.
Als de robot meer rendabel is
Deze ideeën lijken sterk op die van Ted Kaczynski, de beruchte 'Unabomber'. In zijn manifest legde Kaczynski uit dat de technologie de ruimte van de menselijke vrijheid steeds verder inperkt door (ook op symbolisch niveau) de wereld waarin wij leven te veranderen. Als Anders en Kaczynski gelijk hebben, zullen mensen, als ze eenmaal overbodig zijn geworden, niet meer rendabel zijn en voor altijd nutteloos. Op dit punt openen zich Malthusiaanse scenario's: waarom mensen in leven houden als ze onrendabel zijn? Aangezien de kosten van het onderhoud van mensen groter zijn dan de baten?
Wanneer de mens niet meer als beeld van de Schepper wordt gezien
Het is duidelijk dat de angel van dit probleem niet in de technologie zit, maar in de modernisering zelf. De mens is uit het centrum van de schepping gehaald, zijn gelijkenis met de scheppende God is ontkend en zijn gelijkenis met de aap benadrukt. Vervolgens wordt de menselijke rede ontkend, om de mens te veranderen in iemand die enkel door verlangens en instinct gedreven wordt (zoals dieren). Het te verwachten gevolg hiervan is uiteindelijk om de mens als een dier te behandelen. Daarom kan alles wat met dieren gedaan wordt (experimenten, selectief jagen of intensief fokken, kunstmatige inseminatie, euthanasie, periodieke vaccinaties, lijnen en muilbanden enzovoort) ook met mensen gedaan worden, zo is de moderne gedachte.
Lees ook: Populariteit van “domme telefoons” laat zien dat minder meer kan zijn
Ver van ons bed?
Waarom de meeste mensen zich hier geen zorgen om maken en deze ontwikkeling geaccepteerd wordt, is omdat het idee dat het ons zal raken afwezig is. Het zal wel het probleem van iemand anders zijn, maar niet van mij. Dit is echter een ernstige vergissing. Wanneer iemand zegt dat "wij met teveel zijn op deze aarde", bedoelt hij dat ik en u overbodig zijn; wanneer iemand zegt dat wij de CO2 moeten verminderen, bedoelt hij dat ik schuld heb aan het teveel aan CO2. Dit idee is uiteraard onaanvaardbaar en in de praktijk aanvaarden we het niet. Wanneer ons iets niet bevalt, denken we bovendien dat als we maar hard genoeg schreeuwen en met de vuist op tafel slaan, het probleem zal verdwijnen. De ervaring leert ons echter dat het leven zo niet werkt. Misschien wordt het tijd dat we hier eens wat serieuzer over gaan nadenken.
Dit artikel van Roberto Marchesini verscheen in het Engels op tfp.org
Laatst bijgewerkt: 17 januari 2022 19:18